جمع بین شریعت و طریقت
شاخصه های عرفان از دیدگاه امام خمینی (قدس سره) 4
4. جمع بین شریعت و طریقت
امام خمینی قدس سره از عارفانی است که جدایی بین این دو را هلاکت می داند و بی اعتنایی به ظواهر شریعت را تا انتهای سلوک که جدایی از نشئه ملکی و دنیایی است، جایز نمی شمرد، بلکه خود به عنوان فقیهی صاحب نظر و صاحب فتوا، تحیر و سرگردانی را از مقلدان رفع کرده، راه عملی سلوک را که توجه به واجبات الهی و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات است، فراروی آنان قرار داد .
امام قدس سره درباره توجه به شریعت در رسیدن به منازل و مقامات عرفانی می فرماید:
و بدان که هیچ راهی در معارف الهیه پیموده نمی شود، مگر آن که ابتدا کند انسان از ظاهر شریعت، و تا انسان متادب به آداب شریعت حقه نشود، هیچ یک از اخلاق حسنه از برای او به حقیقت پیدا نشود و ممکن نیست که نور معرفت الهی در قلب او جلوه کند و علم باطن و اسرار شریعت از برای او منکشف شود . و پس از انکشاف حقیقت و بروز انوار معارف در قلب نیز متادب به آداب ظاهره خواهد بود و از این جهت، دعوی بعضی باطل است که به ترک ظاهر، علم باطن پیدا شود یا پس از پیدایش آن، به آداب ظاهره احتیاج نباشد و این از جهل گوینده است به مقامات عبادت و مدارج انسانیت . (22)
امام قدس سره در دو کتاب «آداب الصلوة » و «سرالصلوة » به بیانی زیبا، شریعت و طریقت را به یکدیگر پیوند می دهد و حقیقت عرفان را در احکام شریعت جاری می کند و می فرماید:
و محصل مقصود ما از این فصل آن است که نماز، بلکه جمیع عبادات را غیر از این صورت و قشر و مجاز، باطن و لب و حقیقتی است . این از طریق عقل معلوم است و از طریق نقل، شواهد کثیره دارد . (23)
شاید بتوان گفت که فقه، فلسفه و عرفان سه راس یک هرم هستند که بدون آن ها جامعیت در دین فهمی حاصل نخواهد شد . در بین علمای سلف به ندرت افرادی یافت می شوند که چون مرحوم محمد حسین غروی اصفهانی «فقیه الفلاسفه » و «فیلسوف الفقها» لقب گرفته باشند، اما امام راحل قدس سره، به حق صدرنشین این حلقه و جامع منقول، معقول و مشهود است و لقب «فقیه العرفا» و «عارف الفقها» برازنده ایشان است . امام رحمه الله در منصب مرجعیت فقهی و در مقام افتا به عنوان یک فقیه اصولی، مسائل ظاهری مربوط به اعمال را استخراج می کرد اما این برنامه های عبادی غیر از احکام، آدابی دارد که بخشی از آن به عنوان مستحب در کتب فقهی و روایی آمده و بخشی دیگر در کتب اخلاقی ذکر شده است، ولی بخش مهم آن مربوط به اسرار عبادات است که در واقع روح و باطن عبادت می باشد و در حقیقت همین است که با روح و باطن انسان مرتبط بوده و حشر او در قیامت با این باطن خواهد بود .
امام قدس سره به عنوان یک فقیه الهی در رساله عملیه اش کیفیت ظواهر احکام را که شرط اساسی در سلوک عرفانی است، مشخص می کرد و به عنوان یک عالم اخلاقی که متخلق به اخلاق الهی بود، در آثاری چون «آداب الصلوة » ، آداب بعضی از احکام شریعت را تبیین می فرمود و از سویی دیگر به عنوان یک عارف، به اسرار عبادات مانند نماز که نقش عمیق و بسیار مهم و سازنده ای در تکوین شخصیت انسانی را دارد، می پرداخت و با مباحث بسیار عمیق آنچه را که مربوط به سر و روح و جان عبادات است را بازگو می نمود . چنین جمعی آن هم با نظر عمیق و دقیق، نگاهی بنیادین و پایه ای را نسبت به عبادات فراروی سالکان و مؤمنان قرار می دهد .
پی نوشت ها:
22. امام خمینی: چهل حدیث، ص 8 .
23. امام خمینی: سرالصلوة، انتشارات پیام آزادی، تهران، 1360ش، ص 7 .
