مدرسه علمیه الزهراء گیلان غرب

                                                                   تواضع
تواضع به معنای خود را از دیگران برتر دانستن و به دیگران ارج نهادن است؛ نه خود را خوار کردن و زیر بار ذلت رفتن! تواضع اقدامی است که انسان داوطلبانه در برابر دیگران به خاطر امتیازاتی که در آنها احساس می کند، انجام می دهد. ممکن است فردی خود را در برابر دیگران از جهتی یا جهاتی دارای امتیاز بیند، برای آنکه مبادا به غرور و تکبر مبتلا شود، باید به جهات امتیاز خود توجه نکند، بلکه به امتیازهای دیگران، حتی احتمال پاره ای امتیازات در آنان توجه کند و به خاطر همان جهات امتیاز، فروتنی کند؛ اما ذلت امری است که معمولا از ناحیه دیگران تحمیل می گردد و در ذلت، فرد ذلت پذیر تحقیر می شود. اگر تواضع با ذلت همراه شود، مردود است.
تواضع در بیان قرآن
ایمان و اعتقاد به خدا،آنگونه تمام شئون زندگی مؤمن را دربر می گیرد که آثار بندگی خدا در رفتار و گفتار او آشکار می شود. یکی از برجستگی های اخلاقی که قرآن کریم در وصف بندگان خدا بیان کرده، رفتار متواضعانه آنان است. «بندگان خدای رحمان کسانی اند که با تواضع روی زمین راه می روند و چون نادانان خطاب شان کنند سخن نرم و مسالمت جویانه گویند.» (1)
خداوند سبحان به رهبر اسلام چنین سفارش می کند: «ای پیامبر! در برابر هر یک از مؤمنان که از تو پیروی می کند، فروتنی کن.»(2) همچنین در کنار وظایف متعددی که برای فرزندان نسبت به پدر و مادر ذکر کرده، فرموده است: «در برابرشان، از روی مهربانی، شانه ها را فرو انداز(تواضع کن).»
پیشوایان اسلام در سخنان متعددی ارزش تواضع را بیان کرده و حد و مرزش را تعیین نموده اند. امام رضا (علیه السلام) پیرامون حد تواضع چنین فرموده است: «تواضع درجاتی دارد، از آن جمله، انسان قدر خویش را بشناسد و با دلی سالم در جایگاه خود نشیند،دوست نداشته باشد به سوی کسی رود، مگر آنکه به سویش آیند. (با مردم چنان که دوست دارد با او رفتار شود رفتار کند) اگر بدی ببیند، آن را با نیکی بپوشاند. فروخورنده خشم و در گذرنده از(لغزش)مردم باشد و خداوند نیکو کاران را دوست دارد.» (3)
در این راستا امام صادق (علیه السلام) فرمود: «از تواضع است که در نشستن به پایین مجلس راضی باشد و با هر کس روبه رو شدی سلام کنی. نزاع و مجادله را ترک گویی، گر چه حق با تو باشد و دوست نداشته باشی به خاطر تقوایی که داری تو را ستایش کنند.»(4)
نقل شده است که روزی آن حضرت به یارانش فرمود:«چرا شیرینی عبادت را در شما نمی بینم؟ پرسیدند: شیرینی پرستش چیست؟ایشان فرمودند: فروتنی.»(5)
حضرت امیر(علیه السلام) نیز فروتنی را از بزرگترین عبادت ها شمرده و فرموده است: «برتو باد به تواضع، از بزرگترین عبادت ها است.»
تواضع در برابر چه کسانی روا است؟
فروتنی، در فرهنگ اسلام، تنها در برابر بزرگان دین، فرزانگان دانش، مؤمنان و پدر و مادر شایسته و پسندیده است؛ زیرا در اینگونه موارد تواضع با ذلت همراه نیست، اما تواضع در مقابل مستکبران، فرومایگان و یا توانگران به خاطر ثروت و قدرت آنان زشت و نکوهیده است. زمانی که تواضع، انگیزه و جهت غیر الهی داشته باشد، شکل«ذلت»به خود می گیرد و سبب بی مقدار شدن ارزش های والای انسانی شخص می گردد.
به بیان امیر المؤمنان (علیه السلام): «هرکس نزد توانگری رود و به خاطر ثروتش برایش فروتنی کند، دو سوم دینش از میان رفته است.» (6)
منابع:
1)سوره فرقان/آیه 63
2)سوره شعراء/آیه 215
3)اصول کافی،جلد 2،صفحه 101
4)اصول کافی،جلد 2،صفحه 100
5)جامع السعادت،جلد 1،صفحه 395
6)نهج البلاغه،حکمت 228
نویسنده: زهرا محمودیان